یکی از داروهای ضد درد که برای بیماران تجویز می‌شود ترامادول است. این دارو علاوه بر اینکه در تسکین درد به بیمار کمک می‌کند می‌تواند اعتیادآور نیز باشد. هنگامی که بیماری از ترامادول استفاده می‌کند بعد از گذشت مدت زمانی از مصرف، مجبور به تغییر دوز دارو است. زیرا دارو دیگر به کاهش درد کمک نمی‌کند. همین امر موجب مصرف بیشتر و در نهایت سوءمصرف ترامادول می‌شود. در این مطلب به بررسی مواردی چون چیستی ترامادول، نشانه‌های اعتیاد به ترامادول، علائم ترک و مواردی از این دست می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.
ترامادول چیست؟
ترامادول (Tramadol) یک ضد درد اپیوئیدی است که برای کمک به کنترل درد تجویز می‌شود. این دارو با نام تجاری اولترام (Ultram) به بازار عرضه می‌شود. البته ترامادول دارای نام‌های تجاری متعددی است. سایر نام‌های تجاری ترامادول عبارتند از: ترامد، بایومادول (Biomadol)، تدامول (Tedamol)، ترامال، پیرالژین، آلاپین (Allapain) و … بعلاوه این ماده در فرمولاسیون‌های عمومی مختلف نیز وجود دارد.
ترامادول در ابتدا یک ماده ممنوعه یا دارویی که نیاز به نسخه پزشک دارد، در نظر گرفته نمی‌شد. اما در سال ۲۰۱۴ و پس از سال‌ها گزارش از افرادی که دچار سوءمصرف ترامادول بودند و اقدام به استفاده غیرقانونی از آن می‌کردند، مصرف ترامادول منوط به تجویز پزشک متخصص گردید و اکنون فروش این دارو بدون نسخه غیرقانونی محسوب می‌شود. در حال حاضر ترامادول از جمله داروهایی است که دارای پتانسیل شناخته شده‌ای برای سوءاستفاده و وابستگی می‌باشد.
در واقع ترامادول یک مسکن مخدر مصنوعی است که شبیه به سایر مواد افیونی یا مخدر مانند مورفین، اکسیکودون و فنتانیل است. به همین دلیل، اثرات مشابهی با سایر داروهای مخدر دارد. با این حال، ترامادول حاوی مواد دیگری نیز هست و به دلیل داشتن سطح پایینی از محتوای مواد افیونی، بسیاری از متخصصان پزشکی آن را نسبت به داروهای سنتی مخدر ایمن‌تر می‌دانند. این مسئله می‌تواند منجر به تمایل خطرناکی برای تجویز دارو به کسانی شود که احتمال بیشتری دارد تحت تأثیر پتانسیل اعتیادآور آن قرار گیرند.
نحوه مکانیسم اثر ترامادول چگونه است
ترامادول در خانواده داروهای مشابهی مانند اکسیکودون و هیدروکودون قرار دارد و مانند سایر مسکن‌های مخدر، نحوه واکنش بدن به درد را از طریق تعامل با گیرنده‌های مواد اپیوئیدی یا افیونی تغییر می‌دهد. فعال شدن گیرنده‌های مواد افیونی نیز با افزایش فعالیت دوپامین همراه است که این امر می‌تواند استفاده مکرر از ترامادول را تقویت کند. در واقع ترامادول با چسبیدن به گیرنده‌های اپیوئیدی اعصاب مرکزی مانع از بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین می‌شود. در نتیجه سطح سروتونین و نوراپی نفرین را در بدن افزایش می‌دهد. به همین دلیل ترامادول اثرات ضدافسردگی نیز دارد.
اشکال مصرف ترامادول
ترامادول انواع و اقسام گوناگونی دارد که در زیر به آن اشاره می‌کنیم:
- کپسول؛
- قرص؛
- قرص‌های جویدنی؛
- قرص‌های بدون روکش که می‌توانند از راه‌های زیر زبانی و باکال مصرف شوند؛
- شیاف؛
- قرص و پودر جوشان؛
- آمپول جهت تزریق؛
- محلول‌های بدون مواد نگهدارنده برای تزریق از راه‌های مختلف ستون فقرات (اپیدورال، داخل نخاعی و غیره)؛
- پودرهای ترکیبی؛
- مایعات با و بدون الکل برای تجویز خوراکی و زیرزبانی، موجود در بطری‌های معمولی، بطری‌های قطره‌چکانی و بطری‌های دارای پمپ.
- قرص‌ها و کپسول‌های حاوی استامینوفن و آسپرین.
آیا ترامادول اعتیادآور است؟
همان‌طور که گفته شد ترامادول به دلیل داشتن سطح پایین‌تری از مواد افیونی و اپیوئیدی بیشتر توسط پزشکان تجویز می‌شود. اما صرف‌نظر از سطح محتوای مواد افیونی، انواع مسکن‌های تجویزی می‌توانند به شدت اعتیادآور باشند و در افرادی که آن‌ها را به دلیل اثرات سرخوشی‌آور و خارج از کاربردهای پزشکی مصرف می‌کنند، منجر به سوءمصرف و اعتیاد شوند. در حالیکه برخی از افراد امکان اعتیادآور بودن ترامادول را کم می‌دانند، اما کسانی که تمایل به اعتیاد به مواد افیونی و یا استعداد ژنتیکی اعتیاد دارند می‌توانند به راحتی به ترامادول وابسته شوند و همان علائم اعتیاد را داشته باشند که با داروهای قوی‌تر مخدر ایجاد می‌شود.
بنابراین ترامادول، مانند تمام مسکن‌های مخدر، پتانسیل سوءاستفاده و ایجاد اعتیاد را دارد. در حالیکه بسیاری از افراد فکر می‌کنند که این ماده برخلاف دیگر مسکن‌ها مانند مورفین اعتیادآور نیست. اما اعتیاد به ترامادول همچنان می‌تواند رخ دهد، به‌ویژه اگر برای مدت طولانی یا در دوزهای زیاد مصرف شود.
ترامادول با اتصال به گیرنده‌های اپیوئیدی در مغز عمل کرده و درد را تسکین می‌دهد. اگر چه ترامادول در درمان دردهای حاد یا مزمن خفیف تا متوسط موثر است، اما یکی از کم توان‌ترین مسکن‌های موجود است. با این حال، ترامادول هنوز هم می‌تواند اعتیادآور باشد.
با استفاده طولانی‌مدت ترامادول، مغز فرد می‌تواند به اثرات آن عادت کند که این امر به عنوان آستانه تحمل شناخته می‌شود. هنگامی که آستانه تحمل در فرد ایجاد شود، ممکن است شروع به مصرف با دوزهای بالاتر برای تجربه همان اثرات قبلی کند. در نتیجه پس از استفاده مکرر از ترامادول، ممکن است وابستگی فیزیولوژیکی در فرد شکل بگیرد. هنگامی که وابستگی ایجاد شد، در صورت قطع ناگهانی مصرف، فرد ممکن است طیفی از علائم ترک را تجربه کند.
نه ایجاد آستانه تحمل و نه وابستگی جسمی به تنهایی به معنای اعتیاد به ترامادول نیستند. اما این دو می‌توانند منجر به ایجاد الگوهای مصرف اجباری شوند که عموما در اختلالات مصرف مواد افیونی مشترک است. اعتیاد به ترامادول و سایر اختلالات مصرف مواد مخدر با استفاده اجباری یا کنترل نشده مشخص می‌شود که می‌تواند منجر به پیامدهای مضر و یا تغییرات طولانی‌مدت در مغز شود.
کاربردهای درمانی ترامادول
ترامادول یک داروی مسکن مخدر برای دردهای متوسط است. اغلب برای درد پس از جراحی یا برای درد مزمن ناشی از بیماری‌هایی مانند فیبرومیالژیا استفاده می‌شود. ترامادول اغلب به صورت قرص‌های ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ میلی‌گرمی و کپسول‌های ۵۰۰ میلی‌گرمی عرضه شده و به صورت خوراکی مصرف می‌شود. همچنین با دوز ۵۰ میلی‌گرم بر میلی‌لیتر به صورت تزریق و جهت کنترل درد پس از اعمال جراحی به کار می‌رود. ترامادول هرگز نباید همراه با سایر داروهای مسکن مصرف شود.
دلایل اعتیاد به ترامادول
همان‌طور که گفته شد ترامادول عموما برای تسکین درد تجویز می‌شود. اما گاهی اوقات فرد به دلیل مصرف زیاد و یا مصرف دارو خارج از دوز تجویزی به این ماده وابسته شده و بعد از گذشت مدت زمانی مجبور به تغییر دوز مصرفی می‌شود تا بتواند آن حالت قبل را داشته باشد. به همین دلیل به ترامادول اعتیاد پیدا می‌کند.
همچنین بسیاری افراد جهت درمان زود انزالی از ترامادول استفاده می‌کنند. اگرچه ترامادول با مهار بازجذب سروتونین، منجر به تأخیر در انزال و بهبود عملکرد جنسی می‌گردد، اما به دلیل اعتیادآور بودن آن در درازمدت اثرات سوء فراوانی به جای می‌گذارد. جهت درمان مشکلات جنسی نظیر زودانزالی، می‌توان از روش‌های دیگر مانند کرم‌های موضعی، ژل‌های لوبریکانت تأخیری، اسپری‌های لیدوکائین، کاندوم‌های تأخیری و یا مراجعه به سکسولوژیست استفاده کرده و از خوددرمانی و مصرف خودسرانه ترامادول پرهیز کرد.
علائم اعتیاد به ترامادول
علائم اعتیاد به مواد مخدر می تواند به صورت روانی و فیزیکی باشد.
برخی از نشانه‌های اعتیاد به صورت زیر است:
- مصرف طولانی‌مدت یا بیش از دوز تجویزی توسط پزشک؛
- ناتوانی در کاهش یا توقف مصرف مواد؛
- صرف زمان زیاد برای تهیه، استفاده و بهبود علائم مصرف؛
- تجربه هوس، یا میل شدید برای مصرف مجدد؛
- ناتوانی در انجام تعهدات در خانه، محل کار یا مدرسه به دلیل مصرف مواد؛
- ادامه مصرف مواد با وجود داشتن مشکلات بین فردی یا اجتماعی ناشی از مصرف مواد؛
- ترک فعالیت‌های اجتماعی، تفریحی یا شغلی به دلیل مصرف مواد؛
- استفاده از مواد در موقعیت‌های پرخطر یا خطرناک؛
- ادامه مصرف مواد با وجود داشتن مشکلات جسمی یا روحی؛
- تحمل یا نیاز بیشتر به ماده برای دستیابی به اثرات قبلی.
علائم فیزیکی اعتیاد به ترامادول
ترامادول دارای اثرات آرام‌بخش و سرخوشی‌آور می‌باشد. افرادی‌که از ترامادول استفاده می‌کنند معمولا احساس آرامش و شادی می‌کنند. کسانی‌که درد شدید دارند ممکن است دوزهای بالاتری از دارو مصرف کنند، که آن‌ها را در معرض خطر عوارض جانبی جدی از جمله تشنج و افسردگی تنفسی قرار می‌دهد.
ترامادول به عنوان یک تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی، عملکرد ریه و قلب را کند می‌کند. کسانی‌که دوزهای بسیار زیادی از ترامادول مصرف می‌کنند، ممکن است دچار توقف تنفس و اوردوز کشنده شوند.
از علائم فیزیکی مصرف این ماده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خواب آلودگی؛
- کما؛
- تشنج؛
- دپرسیون تنفسی؛
- فشار خون پایین غیرطبیعی؛
- ضربان قلب آهسته؛
- تعریق یا لک پوستی؛
- ضعف عضلات؛
- گلودرد؛
- تغییر حالت مردمک‌ها؛
- مشکلات جنسی مانند دیرانزالی و ارضاء نشدن؛
- کاهش اشتها، اسهال و استفراغ.
تداخلات دارویی
ترامادول گاهی در کنار سایر داروها مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد که به آن استفاده چند داروئی می‌گویند. به طور معمول مصرف‌کنندگان، ترامادول را با سایر مواد ترکیب می‌کنند تا میزان مصرف خود را افزایش دهند یا خوددرمانی کنند. اعتیاد و سوءمصرف ترامادول اغلب همراه با استفاده از داروهای زیر رخ می دهد:
- الکل؛
- سایر مسکن‌ها؛
- داروهای آرام بخش، مانند بنزودیازپین‌ها و قرص‌های خواب‌آور؛
- داروهای سرماخوردگی، ضدسرفه و آنتی بیوتیک‌های قوی.
مثبت کاذب و منفی کاذب در تست ترامادول
برخی اوقات نتیجه تست اعتیاد به ترامادول ممکن است کاذب باشد که در اصطلاح جواب تست منفی کاذب یا مثبت کاذب است. عوامل زیر می‌تواند منجر به این مسئله شود:
مثبت کاذب:
- مصرف برخی داروهای دارای آمفتامین و کدئین.
منفی کاذب:
- استفاده از داروهای ادرار آور؛
- استفاده از داروهای رقیق کننده؛
- نوشیدن آب بیش از حد؛
- مصرف مواد اسیدی یا بازی مانند ترشی‌ها؛
- مصرف بوپرونورفین.
میزان ماندگاری ترامادول در بدن
اثرات ترامادول تا مدت زمان خاصی در بدن فرد باقی می‌ماند و به تشخیص اعتیاد فرد کمک می‌کند و با بسیاری از دیگر مواد مخدر ماندگاری یکسانی دارد.
- بزاق: ترامادول تا ۴۸ ساعت پس از مصرف در بزاق باقی می‌ماند.
- خون: ترامادول تا ۴۸ ساعت پس از مصرف در خون باقی می‌ماند.
- ادرار: ترامادول ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از مصرف در ادرار باقی می‌ماند.
- مو: ترامادول ۳۰ تا ۹۰ روز پس از مصرف در مو باقی می‌ماند.
ترک اعتیاد به ترامادول
ترک و درمان اختلال مصرف مواد می‌تواند ترسناک باشد، اما این یک گام شجاعانه به سمت ایجاد تغییرات مثبت در زندگی و آغاز سفر طولانی‌مدت بهبودی است. عموما برنامه‌های درمانی مؤثر را بر اساس نیازهای فرد تنظیم می‌کنند. اگر همزمان بیماری پزشکی دیگری یا تشخیص مشکلات سلامت روان دارید، درمان فردی ممکن است بسیار مهم باشد. یکی از راه‌های درمان، سم زدایی پزشکی است. سم زدایی پزشکی در شروع درمان می‌تواند مفید باشد زیرا ترک ناگهانی ترامادول ممکن است منجر به علائم بسیار ناراحت کننده‌ای شود.
ترک مواد افیونی مانند ترامادول اغلب تهدیدکننده زندگی نیست، اما انجام آن به تنهایی می‌تواند دشوار باشد. سم‌زدایی پزشکی در طی بهبودی زودهنگام، استاندارد مراقبت در هنگام مدیریت اختلالات مصرف مواد افیونی می‌باشد.
در موارد نادر، ترک مواد افیونی ممکن است با عوارض پزشکی خاصی مانند کم آبی و اختلالات الکترولیت به ویژه در افرادی که علائم شدید گوارشی را تجربه می‌کنند، همراه باشد. علاوه بر این، افراد مبتلا به بیماری قلبی ممکن است بدتر شدن مشکلات قلبی خود را در نتیجه افزایش ضربان قلب یا فشار خون بالا تجربه کنند. برخی داروها را می‌توان برای کمک به ترک ترامادول استفاده کرد. این موارد عبارتند از:
- بوپرنورفین، یک آگونیست جزئی مواد افیونی است که می‌تواند به مدیریت علائم ترک مواد افیونی و کاهش میل به مصرف کمک کند.
- متادون یک آگونیست کامل اپیوئیدی طولانی‌اثر است. مانند بوپرنورفین، متادون می‌تواند به کاهش علائم ترک و کنترل میل به ترامادول کمک کند.
رفتار درمانی
چندین رویکرد رفتاری برای کمک به درمان اختلالات مصرف مواد وجود دارد. استراتژی‌های درمانی مؤثر برای اختلالات مصرف مواد افیونی اغلب درمان‌های رفتاری را با دارو ترکیب می‌کنند. رویکردهای رفتار درمانی رایج عبارتند از:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): این روش برای کمک به شناسایی و تغییر الگوهای رفتاری مشکل‌ساز همراه با یادگیری و به‌کارگیری مجموعه مهارت‌های جدید، مانند توسعه راهبردهای مقابله‌ای مثبت‌تر و اجتناب بهتر از محرک‌های عود، استفاده می‌شود.
- تقویت انگیزشی: رویکردی رایج که از تکنیک‌های مصاحبه انگیزشی استفاده می‌کند و به افراد کمک می‌کند بر هر تردیدی که ممکن است برای مشارکت بهتر با تلاش‌های درمانی داشته باشند، غلبه کنند.
- رفتار درمانی خانواده (FBT): عمدتاً برای نوجوانان و خانواده‌های آن‌ها استفاده می‌شود. FBT برای سوء مصرف مواد و همچنین مشکلات رفتاری و تعارضات خانوادگی به کار می‌رود. FBT همچنین می‌تواند برای بزرگسالان استفاده شود، تا زمانیکه یکی دیگر از اعضای خانواده برای کار با فرد تحت درمان وجود داشته باشد.
علائم ترک
هنگامی که فردی از نظر فیزیکی به ترامادول وابسته است و مصرف آن را متوقف می‌کند یا مصرف آن را به شدت کاهش می‌دهد، ممکن است علائم ترک را تجربه کند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بی‌خوابی؛
- بی‌قراری؛
- تحریک‌پذیری؛
- خمیازه بیش از حد؛
- آبریزش بینی؛
- تعریق؛
- لرز؛
- ضعف؛
- درد مفاصل و عضلات؛
- از دست دادن اشتها؛
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- گرفتگی معده؛
- اسهال؛
- افزایش تعداد تنفس؛
- فشار خون بالا؛
- ضربان قلب سریع.
