یکی از ابزارهای پرکاربرد پزشکی در تمام دنیا آنژیوکت است. این وسیله امروزه یکی از ابزارهای بسیار شناخته شده است که در تمام مراکز درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ابزار کوچک به مراقبان بهداشت و سلامت کمک می‌کند تا با بهترین کیفیت و کمترین آسیب و درد به بیمار مراقبت‌های لازم را انجام دهند. آنژیوکت‌ امروز حتی برای انجام آزمایشات تشخیصی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و انواع و اقسام گوناگون دارد. در این مطلب قصد داریم در مورد انواع این ابزار پزشکی و کاربرد آن صحبت کنیم.

آنژیوکت چیست؟

آنژیوکات، آنژیوکت‌ (Angiocatheter یا Angiocath) یا آی وی کانولا به عنوان لوله‌های تو خالی نازکی شناخته می‌شود که امکان ورود به رگ‌های بدن برای انتقال مایعات به مناطق مختلف بدن برای اهداف تشخیصی و خارج کردن خون از بدن را می‌دهد. آنژیوکت‌ها امکان انجام چندین کار همزمان را به مراقبان درمانی و پزشکان می‌دهند. در واقع پزشکان با استفاده از این وسیله می‌توانند به طور همزمان چند تزریق وریدی را انجام دهند بدون اینکه بیمار اذیت شود. پزشکان و کادر درمانی معتقد هستند که Angiocath یکی از بهترین ابزارها برای مایع‌درمانی و تزریقات وریدی است.

انواع آنژیوکت

حال که با کاربرد آنژیوکت آشنا شدید به سراغ انواع آن میرویم. آنژیوکت‌ها انواع مختلفی دارند که متناسب با قطر آنژیوکت، رنگ و کارکرد آن نیز متفاوت است.

• آنژیوکت خاکستری

یکی از آنژیوکت‌های قطور، آنژیوکت خاکستری سایز ۱۶ است با قطر داخلی ۱٫۳ میلی‌متر و قطر خارجی ۱٫۷ میلی‌متر. طول سوزن این مدل آنژیوکت برابر است با ۵۰ میلی‌متر که نیازمند جاگذاری عمیق است و موجب می‌شود بیمار بر روی پوست و رگ خود درد کمی را احساس کند. این مدل آنژیوکت به دلیل قطر زیادی که دارد برای تزریق وریدی مایعات به مقدار زیاد و کلوئیدها (Colloid یا محلول‌های چسب‌سان) برای بزرگ‌سالان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• آنژیوکت نارنجی

یکی از آنژیوکت‌های قطور، آنژیوکت نارنجی سایز ۱۴ است با قطر داخلی ۱٫۷ میلی‌متر و قطر خارجی ۲٫۲ میلی‌متر. طول سوزن این مدل آنژیوکت برابر است با ۵۰ میلی‌متر که نیازمند جاگذاری عمیق است و موجب می‌شود بیمار بر روی پوست و رگ خود درد زیادی را احساس کند. این مدل آنژیوکت بدلیل قطر زیادی که دارد برای تزریق وریدی مایعات به مقدار زیاد و کلوئیدها فقط برای بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد و درد ایجاد شده توسط این آنژیوکت برای کودکان قابل تحمل نیست. قطر بیشتر این مدل آنژیوکت‌های قطور باعث می‌شود تاراحت‌تر وارد رگ شوند. همچنین از این انژیوکت برای تزریق خون نیز می‌توان استفاده کرد و به همراه آنژیوکت صورتی دو گزینه بسیار مناسب برای تزریق خون هستند.

• آنژیوکت صورتی

آنژیوکت صورتی سایز ۲۰ برای تزریق سرم و دارو به نوجوان و بزرگسالان و افرادی که رگ‌هایی نازک، کوچک و شکننده دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. قطر داخلی این مدل ۰٫۸ میلی‌متر و قطر خارجی آن ۱٫۱ میلی‌متر است. طول سوزن این مدل آنژیوکت برابر است با ۳۳ میلی‌متر و برای افرادی که دارای رگ نازک و حساس هستند بسیار مناسب است. از آنژیوکت صورتی عموما برای تزریق خون، دارو، مواد اورژانسی استفاده می‌شود اما عمده کاربرد آن در سرم‌تراپی و تزریق داروهای بیمارستانی است.

• آنژیوکت سبز

آنژیوکت سبز سایز ۱۸ به نسبت دو آنژیوکت نارنجی و خاکستری از قطر کمتری برخوردار است که برای همه رده‌های سنی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و از آن برای کودکان استفاده نمی‌کنند؛ زیرا جزو آنژیوکت‌هایی به شمار می‌رود که جاگذاری آن دردناک است. قطر خارجی این مدل برابر است با ۱٫۳ میلی‌متر و قطر داخلی ۱ میلی‌متر. طول سوزن آنژیوکت سبز برابر است با ۳۳ تا ۴۵ میلی‌متر و گاهی اوقات با رنگ سفید هم دیده می‌شود. این آنژیوکت برای تزریق خون مناسب است و عموما از این رنگ در اتاق عمل استفاده می‌شود.

• آنژیوکت آبی

آنژیوکت آبی سایز ۲۲ به نسبت انواع دیگر که تاکنون بیان کردیم از قطر کمتری برخوردار است و برای نوجوانان، کودکان بالغ و افراد میانسال مورد استفاده قرار می‌گیرد. قطر خارجی این مدل برابر است با ۰٫۹ میلی‌متر و قطر داخلی ۰٫۶ میلی‌متر. طول سوزن آن ۲۲ تا ۲۵ میلی متر است. آنژیوکت آبی برای تزریق خون مناسب نیست و عموما از آن برای تزریق‌های وریدی با جریان متوسط استفاده می‌شود.

• آنژیوکت بنفش

آنژیوکت بنفش سایز ۲۶ کوچک‌ترین نوع آنژیوکت به شمار می‌رود و برای کودکان تازه متولد شده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آنژیوکت دارای قطر خارجی ۰٫۵ میلی‌متر و قطر داخلی ۰٫۲ میلی‌متر است. همچنین طول سوزن آن ۱۹ میلی‌متر است. از آنژیوکت بنفش برای رگ‌گیری و تزریق دارو به نوزادن در بخش مراقبت‌های ویژه (NICU) استفاده می‌شود.

• آنژیوکت زرد

آنژیوکت زرد سایز ۲۴ برای نوزادان و کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. قطر خارجی این مدل برابر است با ۰٫۷ میلی‌متر و قطر داخلی آن ۰٫۴ میلی‌متر می‌باشد. طول سوزن این مدل آنژیوکت برابر است با ۱۹ میلی‌متر. آنژیوکت زرد برای تزریق خون مناسب نبوده و عموما برای کنترل و انتقال مایعات و داروهای تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• آنژیوکت سفید

آنژیوکت سفید دارای سایز ۱۷ بوده و جهت انتقال خون و دارو به بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع آنژیوکت دارای قطر داخلی ۱/۱ میلی‌متر و قطر خارجی ۱/۵ میلی‌متر می‌باشد. همچنین طول سوزن آن ۴۵ میلی‌متر می‌باشد.

اهمیت انتخاب درست آنژیوکت

آنژیوکت حتما باید متناسب با نوع کاربردی که دارد انتخاب شود تا علاوه بر وارد شدن درد و فشار کمتر به بیمار، انتقال خون و مایعات به بهترین شکل لازم انجام شود. موارد زیر در انتخاب آنژیوکت موثرند:

• نوع ماده تزریقی از جمله کریستالوئید، کلوئید، دارو یا فرآورده های خونی. برای مثال برای تزریق خون به بیمار حتما باید از آنژیوکت‌های بزرگ‌تر از سایز ۱۸ (انژیوکت خاکستری، نارنجی و…) استفاده کرد.
• میزان حساسیت و نازکی رگ بیمار.
• سن بیمار. برای مثال اگر برای کودکان از آنژیوکت‌هایی با قطر زیاد استفاده کنیم علاوه بر درد زیادی که به بیمار تحمیل می‌شود، امکان پارگی رگ، آمبولی هوایی و نشتی نیز وجود دارد.

مواردی که ذکر شد اهمیت انتخاب آنژیوکت درست برای بیمار را مشخص می‌کند.

آنژیوکت چگونه کار می کند؟

آنژیوکت از طریق یک برش کوچک و دقیق از سطح پوست عبور کرده و وارد ورید می‌شود. این برش معمولاً با استفاده از یک سوزن تخصصی که آنژیوکت به آن وصل می‌شود، ایجاد می‌گردد. هنگامی که سوزن به محل مناسب روی ورید رسید، کاتتر روی شفت سوزن می‌لغزد و مجرایی ایجاد می‌کند که از طریق آن می‌توان خون را با خیال راحت از بدن خارج و درمان تشخیصی را انجام داد و یا مایعات درمانی را وارد ورید کرد. این امر به متخصصان پزشکی، از جمله رادیولوژیست‌ها، اجازه می‌دهد تا آزمایش‌های مهم را با درد کمتر انجام دهند و شرایط بیمار را راحت‌تر ارزیابی کنند.

اجزای تشکیل دهنده آنژیوکت

در این بخش به معرفی اجزای تشکیل دهنده آنژیوکات می‌پردازیم:

• سوزن (Needle): جنس سوزن‌های انژیوکت از فولاد زنگ‌نزن بوده که واکنش‌های آلرژیک و حساسیت‌زای بدن را به حداقل ممکن می‌رساند، معمولا اندازه و قطر داخلی و خارجی آن بر اساس استاندارد بین‌المللی ISO9626 مشخص می‌شود. تیزی سر این سوزن به گونه‌ای است که کمترین آسیب و درد را به فرد بیمار وارد کند.
• محافظ سوزن: محافظ سوزن آنژیوکت بر روی سوزن قرار گرفته تا آن را از آلودگی دور نگه دارد. این محافظ شفاف و از جنس پلی اتیلن است.
• درپوش یا دریچه تزریق: درپوش آنژیوکت بر اساس نوع آن متفاوت بوده و با رنگ‌های مختلف از جنس پلی اتیلن و بر طبق استاندارد ISO10555 تولید می‌شود.
• باله‌های آنژیوکت: باله‌های این وسیله نیز به مانند محافظ سوزن رنگ شفاف دارد و از جنس پلی پروپیلن است. این بال‌ها انعطاف‌پذیر بوده و در دست گرفتن آنژیوکت را راحت‌تر می‌نماید.
• نگه‌دارنده سوزن: از جنس نوعی پلمیر به نام ABS تولید می‌شود.
• محفظه برگشت خون: محفظه‌ای شفاف است که برگشت خون در آن کاملا قابل رویت می‌باشد تا کادر درمان از رگ‌گیری صحیح و دسترسی به شریان‌ها اطمینان حاصل کنند.
• مجرای اصلی: مجرای اصلی آنژیوکت‌ها از جنس تفلون تیوب یا پلی اورتان است. این لوله انعطاف‌پذیر پلاستیکی در برابر تاشدگی و پیچ‌خوردگی هم مقاوم است.

صفر بند آنژیوکت یا هپارین لاک

گاهی اوقات نیاز است که بیماران به دفعات دارو دریافت کنند در آن زمان است که استفاده از صفربند یا هپارین لاک آنژیوکت بسیار به کار می‌آید. هپارین لاک به سرپوش پلاستیکی‌ای به شکل دیافراگم گفته می‌شود که به تزریقات وریدی به صورت متناوب کمک می‌کند. این ابزار به دلایل متعددی مانند: بهداشتی بودن، ایمنی بالا، قیمت مناسب، امکان تزریق و سوراخ شدن چند بار، کمتر آسیب دیدن بیمار و بدون درد بودن، بسیار مورد استقبال پزشکان و کادر درمانی است.

مزیت ‌استفاده از چسب آنژیوکت

مزیت استفاده از این وسیله برای نگه‌داشتن آنژیوکت عبارت است از:

• استفاده راحت و آسان؛
• ضد آب و ضد آلرژی و حساسیت؛
• استریل شده با مواد استریل و کاملا بهداشتی؛
• دوام بالا؛
• مناسب برای افراد دارای پوست حساس و انواع پوست؛
• امکان استفاده برای فیکس و محکم کردن انواع پانسمان‌ها و موارد دیگر؛
• جلوگیری از تعریق به دلیل پوشش مشبک؛
• مناسب برای سالمندان و نوزادان؛
• دارای پد استریل.

مزایا و معایب استفاده از آنژیوکت

هر ابزاری دارای مزایا و معایبی است و نمی‌توان وسیله‌ای را یافت که بی‌عیب باشد. در این بخش به بررسی مزایا و معایب آنژیوکت می‌پردازیم:

• مزایا

مزایای استفاده از این ابزار عبارت است از:

• امکان تزریق همزمان چند دارو؛
• درد و رنج کمتر برای بیمار؛
• مناسب برای همه افراد؛
• ماندگاری طولانی در بدن بیمار.
• عوارض

معایب استفاده از این ابزار عبارت است از:

• امکان ایجاد حساسیت؛
• بیرون ریزی؛
• التهاب وریدی؛
• عفونت.

توصیه‌های پزشکی برای نگهداری آنژیوکت و پانسمان

برای این که عوارض آنژیوکت را به حداقل ممکن برسانیم رعایت نکات زیر لازم و ضروری است:

• قرار دادن آنژیوکت در دست غیر غالب؛
• در هنگام فعالیت مراقب خارج نشدن از رگ دست باشید؛
• تا حد امکان از خیس شدن محل نصب خودداری کنید؛
• در صورت خیس شدن پانسمان آن را تعویض کنید؛
• در صورت عدم وجود درد یا هرگونه سفتی و برآمدگی در محل آنژیوکت، بهتر است هر ۴۸ ساعت و نهایتا ۷۲ ساعت تعویض شود؛
• پانسمان محل کاتتر ورید محیطی در صورت آلودگی واضح با ترشحات خونی یا سرم و کنده شدن چسب‌ها باید تعویض گردد.